Onderhoud kapitaalgoederen

Kapitaalgoederen zijn goederen waarvoor investeringen nodig zijn. Het gaat om zaken die daarna regelmatig onderhoud vragen, zoals wegen, gebouwen, rioleringen en groen. Het onderhoud van kapitaalgoederen is van groot belang voor het zo optimaal mogelijk functioneren van de gemeente, onder meer op het gebied van leefbaarheid, veiligheid, vervoer en recreatie. Naast het regulier onderhoud heeft de gemeente Zaanstad te maken met onderhoudsachterstand. Het beleid is erop gericht om deze onderhoudsachterstanden in te lopen. Deze paragraaf gaat achtereenvolgens in op het beleidskader, kwaliteitsniveau, onderhoudsplan en financiën van:

• Openbare ruimte
• Riolen
• Onderwijshuisvesting
• Sport
• Gemeentelijk vastgoed

Openbare Ruimte

Beleidskader
Het belangrijkste uitgangspunt voor het onderhoud van de openbare ruimte wordt gevormd door de ‘Discussienota Onderhoud Groen en Wegen’. Met dit beleid richt Zaanstad zich op het duurzaam instandhouden van het huidige openbare gebied. Levensduurverlengende maatregelen worden op het technisch noodzakelijke tijdstip uitgevoerd. Het verzorgend onderhoud kan worden omschreven als ‘acceptabel’, ‘kan er mee door’. De gehele stad zal op een gelijkwaardige beeldkwaliteit worden onderhouden.
Met het realiseren van Inverdan is voor het onderhoud van het winkelgebied een uitzondering op dit beleid gemaakt. Vanwege het belang van een goed functionerend winkelhart is besloten dit gebied op een hoger kwaliteitsniveau te onderhouden.

Door het beleid van versneld afschrijven en het exploitatiebudget voor onderhoud openbare ruimte (budget IOOR), wordt een groot deel van de vervangingen betaald uit de reguliere begroting. Versneld afschrijven is mogelijk vanuit incidentele middelen, zoals een positief rekeningresultaat. Sinds 2007 is er voor € 37 mln extra afgeschreven.  

In onderstaand overzicht wordt weergegeven op welke wijze de onderhoudsachterstanden zich hebben ontwikkeld in 2015.

Tabel: Ontwikkeling onderhoudsachterstanden openbare ruimte 2015

De tabel toont een overzicht van de onderhoudsachterstanden in de openbare ruimte. De bedragen in de tabel staan in euro’s x 1.000. Kolom (a) toont per aandachtsgebied de onderhoudsachterstand aan het einde van 2014. Kolom (b) geeft weer voor welk bedrag daar in 2015 op is ingelopen (positieve waarde) of op uitgelopen (negatieve waarde). Kolom (c) vermeldt subsidiegelden welke aanvullend zijn besteed voor het inlopen van de achterstand. Kolom (d) toont de totale onderhoudsachterstand aan het einde van 2015.

In totaal zijn de onderhoudsachterstanden in 2015 met € 833.000 afgenomen en dit wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:
De onderbesteding op het meerjareninvesteringsplan openbare ruimte heeft met name betrekking op de vervanging van verkeersregelinstallaties, wegen en de daaraan verbonden vervanging van het openbaar groen. Voor deze vakgebieden zijn in 2015 de onderhoudsachterstanden toegenomen.
Op het gebied van de civiele kunstwerken heeft een overbesteding plaatsgevonden en daar zijn meer onderhoudsachterstanden weggewerkt dan voorzien.
Daarnaast was mogelijk om een deel van de toegekende subsidies te gebruiken voor het inlopen van onderhoudsachterstanden.
Ten aanzien van de watergangen is in 2015 in het kader van de overdracht van het beheer en onderhoud van watergangen aan het hoogheemraadschap, in beeld gebracht in welke mate bagger in de watergangen voorkomt. De overdracht geschiedt op het principe van overdracht in redelijke staat van onderhoud. Ten opzichte van de redelijke staat van onderhoud zal Zaanstad de kosten vergoeden voor de watergangen die niet voldoen aan een redelijke staat van onderhoud. Uit de inventarisatie blijkt dat er geen watergangen zijn aangetroffen waar een baggerachterstand in aanwezig is.

Ten aanzien de onderhoudsachterstand in watergangen heeft herijking van de onderhoudsachterstanden in 2015 plaatsgevonden. Eind 2015 is gestart met een traject om te komen tot herijking van de onderhoudsachterstanden conform de recent uitgebrachte ‘Handleiding artikel 12 Financiële verhoudingswet 2016’. In deze handleiding wordt een andere systematiek beschreven om onderhoudsachterstanden in beeld te brengen. Conform deze systematiek wordt de openbare ruimte visueel beoordeeld en op basis hiervan worden de onderhoudsachterstanden op basis van normkostensystematiek van de CROW berekend. De delen van de openbare ruimte waarvan de onderhoudsachterstanden herijkt kunnen worden hebben betrekking op wegen, verkeersborden, straatmeubilair en openbaar groen.

Kwaliteitsniveau/onderhoudsniveau
In 2015 is in de begroting een investering opgenomen voor de vervanging van openbare ruimte van € 20,6 mln en waarvan gepland was dat € 2 mln aan subsidies gerealiseerd zouden worden.  Eind 2015 is een bedrag van € 19,8 mln tot besteding gebracht en is een bedrag van € 4,5 mln aan subsidies en bijdragen gerealiseerd. Een belangrijk deel van de subsidies is om extra aanpassingen te realiseren bij lopende vervangingsprojecten. Ten aanzien van het vervangen van de openbare ruimte heeft er eind 2015 een onderbesteding plaatsgevonden van € 3,2 mln. De reden van deze onderbesteding is in het programma Beheer Buitenruimte nader toegelicht. In 2015 is in totaal 236.000 m² aan wegen vernieuwd. Een areaal van 267.000 m² moet jaarlijks worden vervangen om de onderhoudsachterstanden niet verder te laten toenemen. In 2015 zijn dus de onderhoudsachterstanden voor wegen met 31.000 m² toegenomen. Dit staat gelijk aan een bedrag van € 1,2 mln.

Riolen

Beleidskader
Met het opstellen van het Verbreed Gemeentelijke Rioleringsplan (VGRP) zijn de onderhoudsachterstanden in de riolering opnieuw onderzocht en bedragen de onderhoudsachterstanden € 25 mln. Om deze onderhoudsachterstanden weg te werken zal tot en met 2020 jaarlijks 20 km aan vervallen riolering dienen te worden vervangen. Gelijktijdig met deze vervanging wordt de riolering in Zaandam-Oost aangepast zodat het regenwater via een afzonderlijke leiding wordt afgevoerd naar het oppervlaktewater. Door deze aanpassing van de riolering is het mogelijk om eind 2014 te voldoen aan de basisinspanning. Inmiddels is deze beleidsdoelstelling gerealiseerd.

In het rapport van de Rekenkamer Zaanstad naar de riolering in Zaanstad zijn de volgende aanbevelingen gedaan:

1. Zorg ervoor dat de uitgangssituatie bij de effect- en prestatiedoelstellingen bekend is, bepaal streefwaarden voor de te realiseren maatschappelijke effecten voor de tussenliggende jaren en laat deze concretisering van het beleid periodiek vaststellen door de raad.
2. Zorg voor voldoende kennis over de kwaliteit van de riolering, de reeds gerealiseerde effecten en de kosteneffectiviteit van de maatregelen.
3. Kom tot bestuurlijke samenwerking met het hoogheemraadschap om te komen tot samenwerking in de afvalwaterketen en betrek daarbij de gemeenteraad.
4. Zorg er voor dat het rioolbeheerbestand betrouwbare en actuele informatie bevat.
5. Zorg ervoor dat de planvorming op alle niveaus op orde is.
6. Zorg voor een systematische registratie van gegevens over het uitvoeringsproces en doe dat zodanig dat de gemeente de beschikking krijgt over goede managementinformatie om de doelmatigheid van de eigen organisatie te kunnen beoordelen.
7. Heroverweeg de eerder gemaakte afspraken over de informatievoorziening.
8. Maak afspraken over de betrokkenheid van de raad bij belangrijke (financiële wijzigingen op het gebied van riolering).

Eind 2015 is de Rekenkamer Zaanstad gestart met een vervolgonderzoek hoe de gemeente invulling heeft gegeven aan de verbetermaatregelen.

Kwaliteitsniveau/onderhoudsniveau
In 2015 is in de begroting een investering opgenomen voor de vervanging van riolering van  
€ 16,2 mln. Eind 2015 is een bedrag van € 12,8 mln tot besteding gebracht en van de geplande vervanging van 20 km is 16,1 km gerealiseerd. De reden van deze vertraging is in het programma Beheer Buitenruimte nader toegelicht.

Eind 2014 ligt er een vervangingsopgave van 134 km. Met de 16,1 km die in 2015 is vervangen resteert een vervangingsopgave van 118 km in 2020 / 2021 ten opzichte van het VGRP.

In het kader van het Bestuursakkoord Water is samen met de regiogemeenten gekeken naar de criteria op basis waarvan vanuit inspectiegegeven wordt gekomen tot vervanging van de riolering. De inspectiegegevens zijn aan de hand van deze criteria in 2015 opnieuw beoordeeld en op basis hiervan is de vervangingsopgave 90 km riolering die eind 2020 dient te zijn vervangen.

Onderwijshuisvesting

Beleidskader
De gemeente heeft op grond van de onderwijswetgeving een zorgplicht voor de huisvesting van scholen voor het basis-, (voortgezet) speciaal en voortgezet onderwijs. Deze zorgplicht is nader uitgewerkt in de Verordening voorzieningen huisvesting onderwijs gemeente Zaanstad 2015. Deze regeling bevat vrij gedetailleerde ‘spelregels’ voor de schoolbesturen en het gemeentebestuur op het terrein van de onderwijshuisvesting (zoals voor bouw en inrichting, onderhoud, aanpassing gebouwen en gymnastieklokalen).
Vanaf 2005 zijn bijna alle schoolgebouwen voor het voortgezet onderwijs vernieuwd of gerenoveerd. De Onderwijshuisvesting voor het voortgezet onderwijs staat er dan ook goed voor. De opening van de praktijkschool De Faam in november 2015 vormde hiervan het laatste project uit de rij. Voor het primair onderwijs heeft de gemeenteraad op 28 april 2011 het Integraal huisvestingsplan (IHP) vastgesteld. In dit plan is uiteengezet welke investeringen noodzakelijk zijn om het gebouwbestand van het primair onderwijs in Zaanstad te behouden en waar nodig te verbeteren. In samenwerking met de schoolbesturen zijn alle gebouwen en scholen bekeken en is bepaald waar investeringen in gebouwen noodzakelijk zijn. Vanwege de per 1 januari 2015 doorgevoerde bezuiniging op het Gemeentefonds is het IHP aangepast en is de gehele tweede fase vervallen. Naast deze bezuiniging is ook wettelijk een verschuiving van taken doorgevoerd waardoor de uitkering uit het Gemeentefonds werd verkleind: schoolbesturen in het primair en speciaal onderwijs zijn per 2015, net als bij het voortgezet onderwijs, nu ook voor hun onderhoudstaken direct door het Rijk bekostigd. De gemeentelijke taak daarin is vervallen. De huisvestingsverordening is in 2015 aangepast op deze ontwikkeling (vastgesteld door de raad d.d. 2 juli 2015). Met de in 2015 ingezette cyclus van de tweejaarlijkse actualisatie van het IHP in een flexibel programma ontstaan waarbij goed ingespeeld kan worden op veranderende omstandigheden.

Kwaliteitsniveau / onderhoudsniveau
Vanaf 1 januari 2015 is in het gehele onderwijsveld de financiering van onderhoudslasten bij het Rijk gelegd. De gemeenten hebben daarin geen taak meer. De verplichting voor schoolbesturen om hun gebouwen voldoende te onderhouden en dat in voldoende onderhoudstoestand te doen, blijft bestaan. In 2015 zijn de laatste onderhoudsverplichtingen voor de gemeente jegens schoolbesturen afgewikkeld.

Financieel
Door de verschuiving van de financiering van onderhoudsbudgetten van gemeente naar Rijk is de uitkering uit het Gemeentefonds verkleind. Deze verschuiving is een-op-een uitgevoerd waardoor geen nadeel voor de gemeente ontstaat.

Staat van huisvesting
In 2015 is de laatste hand gelegd aan de nieuwbouw van Praktijkschool De Faam, de Onderwijshuisvesting voor het voortgezet onderwijs staat er dan ook goed voor. Met de uitvoering van het Integraal Huisvestingsplan Primair Onderwijs wordt beoogd ook alle schoolgebouwen van het primair onderwijs in een goede staat te brengen en/of te houden. Uitvoering vindt over meerdere jaren plaats.  In 2015 zijn de volgende IHP projecten afgerond: De Evenaar, De Bijenkorf, De Zoeker, Dynamica XL – VSO en Over de Brug.

Sport

Sporthallen en zwembaden
Een aantal sporthallen en zwembaden in de gemeente is sterk verouderd en afgeschreven. De afgelopen jaren is een uitvoeringsplan vastgesteld door de raad om de verouderde voorzieningen te vernieuwen. Dit heeft geleid tot diverse investeringen. Als gevolg hiervan is begin 2015 de nieuwe sporthal Zaanstad Zuid in gebruik genomen en is de bouw van sporthal De Koog in juli 2015 gestart. De bouw van het nieuwe zwembad Noord zal in 2016 starten. Daarnaast vindt er momenteel onderzoek plaats naar de mogelijkheden tot renovatie van zwembad De Slag. Op de bestaande panden vindt onderhoud plaats volgens de Meerjaren onderhoudsplanning (MJOP). Op de panden die worden vervangen door nieuwbouw, zoals zwembad De Watering, sporthal De Tref en sporthal De Sprong, vindt alleen noodzakelijk onderhoud plaats.

Gemeentelijke vastgoedportefeuille

Beleidskader
Het proces om al het gemeentelijk vastgoed onder te brengen bij de afdeling Grondzaken, die zorg draagt voor het beheer en onderhoud, is afgerond. Overigens is het een dynamische vastgoedportefeuille, omdat er altijd panden kunnen worden toegevoegd, verkocht of verhuurd.
De afdeling Grondzaken fungeert als juridisch eigenaar en draagt zorg voor het in goede staat blijven van het casco van de voorzieningen. De gebruiker/huurder draagt zorg voor de exploitatie en het gebruik. Een uitzondering geldt voor de schoolgebouwen waar de schoolbesturen verantwoordelijk zijn voor onderhoud en instandhouding van de gebouwen.
Alle objecten zijn beoordeeld op hun onderhoudstoestand en per object is er een Meerjaren OnderhoudsPlanning (MJOP) met kostenraming opgesteld. Het saldo van al deze MJOP’s geeft het benodigde onderhoudsbudget voor de gemeentelijke vastgoedportefeuille.
Aan de hand van een aantal vastgestelde criteria (financieel, strategisch en functioneel) is het vastgoed beoordeeld op de bijdrage die het levert in de uitvoering van het gemeentelijk beleid. Dit heeft geleid tot het benoemen van een aantal panden die om die reden in gemeentelijk bezit blijven ('permanent beheer'). Het vastgoed dat in gemeentelijk bezit blijft wordt zoveel mogelijk ‘marktconform’ verhuurd.
Het vastgoed waarmee geen strategische- of beleidsdoelen zijn gediend zal (op termijn) zoveel mogelijk worden afgestoten. Deze objecten worden dan in de categorie 'voorraad' geplaatst en worden verkocht zodra een goede gelegenheid zich voordoet of door deze actief op de markt te brengen.

Kwaliteitsniveau
Het gemeentelijk vastgoed wordt beoordeeld op basis van de norm NEN 2767. Dit normblad beschrijft 6 kwaliteitsniveaus. Daarbij is de conditie van niveau 1 vergelijkbaar met nieuwbouw en betekent niveau 6 sloop.
In Zaanstad is besloten het vastgoed dat in beheer blijft bij de gemeente te onderhouden conform conditie 3. (= redelijk; het verouderingsproces is op gang gekomen).
Vastgoed dat zal worden afgestoten wordt onderhouden conform conditie 5 ( = slecht; het
verouderingsproces is min of meer onomkeerbaar geworden en heeft het gebouw in zijn greep).
Met de toepassing van deze condities wordt bespaard op de onderhoudskosten. Wel is het zo dat bij een eventuele verkoop de opbrengst beïnvloed wordt door een onderhoudsachterstand.